Ιδιωτικοποίηση και Δημόσιο Πανεπιστήμιο: Η νέα προσπάθεια αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος

του Χρήστου Ρέππα,

Αυτοί που σας κλέψαν το βιβλίο που βρίσκονταν κάτω από τη φασκιά σας

σας κατηγορούν ότι μείνατε αδιάβαστοι.

Μπέρτολτ Μπρεχτ , Ποιήματα

Η κυβέρνηση της ΝΔ μέσα σ' ένα πολιτικό κλίμα ευνοϊκό γι' αυτήν προωθεί έναν καινούργιο κύκλο αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων στην παιδεία, ένα σύνολο μέτρων βαθιά αντιλαϊκών που στοχεύουν τα μορφωτικά και εργασιακά δικαιώματα της νεολαίας και των λαϊκών στρωμάτων. Εντείνει την επίθεση στη δημόσια εκπαίδευση φέρνοντας στην ημερήσια διάταξη και πάλι την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος. Στοχοποιεί μ' αυτόν τον τρόπο τον δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Για τους πολιτικούς και ιδεολογικούς εκφραστές του νεοφιλελευθερισμού το άρθρο 16 αποτελούσε πάντα και συνεχίζει ν' αποτελεί και στις σημερινές συνθήκες το κόκκινο πανί , όχι μόνο γιατί εκφράζει τη συνταγματική κατοχύρωση μιας αντίληψης για την προσφορά της παιδείας σε ανώτατο επίπεδο απόλυτα αντίθετης και εχθρικής προς τη δική τους αλλά και γιατί θέτει το ισχυρότερο νομοθετικό εμπόδιο που μπορεί να τεθεί στην εισβολή της καπιταλιστικής κερδοφορίας στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Είναι επίσης ένα νομοθετικό εμπόδιο που δύσκολα και με χρονοβόρες διαδικασίες μπορεί να αλλάξει και εξακολουθεί να έχει και σήμερα ισχυρή υποστήριξη από το φοιτητικό και εκπαιδευτικό κίνημα.

Από την απέναντι πλευρά κυβέρνηση και κεφάλαιο παραθέτουν τα δικά τους όπλα , τις παρεμβάσεις των διεθνών καπιταλιστικών οργανισμών (Ο.Ο.Σ.Α, Ε.Ε , Π.Ο.Ε) που με τους σχεδιασμούς και τις προτάσεις τους πιέζουν προς την κατεύθυνση της αναθεώρησης , το ισχυρό νομοθετικά όπλο του ευρωενωσιακού δικαίου που υπερέχει του εθνικού και προκρίνει ανοιχτά και απροκάλυπτα την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών είναι δε δοκιμασμένο ως όπλο και σε άλλες περιπτώσεις ιδιωτικοποίησης δημοσίων οργανισμών , τη συναίνεση της καθεστωτικής αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ , ΠΑΣΟΚ), τον ΣΕΒ που από το 2018 πιέζει «για την άρση της απαγόρευσης των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων για την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης», την ιδεολογική και αξιακή στήριξη που απλόχερα της προσφέρουν τα καθεστωτικά Μ.Μ.Ε και οι γνωμοδοτήσεις ''προοδευτικών'' ή πρώην αριστερών συνταγματολόγων και τέλος το αναβαθμισμένο καθεστώς κρατικής καταστολής που με ωμό τρόπο θα εφαρμοστεί απέναντι σε κάθε αντίσταση. Θεσμικά και ιδεολογικά όπλα από την πλευρά της κυρίαρχης πολιτικής υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντοτε. Όλα όμως θα κριθούν στον πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων μέσα στην κοινωνία και στην αντιπαράθεση με το φοιτητικό και εκπαιδευτικό κίνημα. Σίγουρα εξακολουθεί να υπάρχει ο ξενοδόχος και κανείς δεν μπορεί να υπολογίζει χωρίς αυτόν…

1.      Ο όρος μη κρατικά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια είναι ψευδεπίγραφος και παραπλανητικός. Η κυβερνητική πρωτοβουλία για την εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα , είναι για καθοριστικής σημασίας βήμα, μια ιστορική τομή, για την ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Τα ιδρύματα που επιδιώκεται να ιδρυθούν μέσα από διεθνείς συνεργασίες είναι ιδιωτικοποιημένες μορφές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με καθαρά εμπορευματική λειτουργία. Η ορολογία περί μη κρατικών και μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων που υπάρχει από παλιά στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα της Ν.Δ έχει εφευρεθεί για να συγκαλύπτει την αντίθεση αυτών των επιλογών προς τη σχετική επιταγή του άρθρου 16 του Συντάγματος. , ανοίγοντας έμπρακτα το δρόμο για την οριστική κατάργησή του. Με τη χρήση του άρθρου 28 του Σ, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί ένα άρθρο για να καταργήσει ένα άλλο. Επιδιώκει σε πρώτη φάση να το ακυρώσει στην πράξη και στη συνέχεια να το καταργήσει με επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση. Το θέμα της δυναμικής ερμηνείας των άρθρων του Συντάγματος που επικαλείται το Υπουργείο Παιδείας για μας δεν είναι ένα στενά νομικό ζήτημα , αλλά ένα πολιτικό ζήτημα που έχει να κάνει με τη κατεύθυνση που επιδιώκεται σήμερα να δοθεί στις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η κατεύθυνση αυτή δεν είναι άλλη από την παραπέρα εμπορευματοποίηση των πανεπιστημίων, η υποταγή τους στις απαιτήσεις του κεφαλαίου και η διαμόρφωση μιας παιδείας για τους λίγους που η λειτουργία της θα διαποτίζεται από το χρήμα. Οι δυναμικές ερμηνείες των διατάξεων του Συντάγματος που επικαλείται το Υπουργείο Παιδείας σε τίποτα δεν μπορεί να κρύψουν αυτήν την πραγματικότητα. Καμιά νομική ερμηνεία δεν είναι πολιτικά ουδέτερη ,πολύ περισσότερο πολιτικά αθώα. Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η ίδια η Ε.Ε διαδραματίζουν στρατηγικό ρόλο στη διάλυση των δημόσιων οργανισμών και των δημόσιων αγαθών και τη μετατροπή τους σε εμπορεύσιμες υπηρεσίες.

2.      Σταδιακά τα προηγούμενα χρόνια , μετά την αποτυχημένη προσπάθεια αναθεώρησης του άρθρου 16 το 2006, που ακυρώθηκε με την παρέμβαση του φοιτητικού και εκπαιδευτικού κινήματος, έγιναν προσπάθειες ιδιωτικοποίησης , όπως η επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά ή και σε προπτυχιακές σπουδές (ΕΑΠ), με την εξίσωση των δικαιωμάτων ιδιωτικών κολλεγίων με τα δημόσια πανεπιστήμια , τη νομοθέτηση της εγκατάστασης παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην ελληνική επικράτεια. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και η θεσμοθέτηση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής στις Πανελλαδικές Εξετάσεις και της Τράπεζας Θεμάτων στο Λύκειο και η εξαγγελία του Εθνικού Απολυτηρίου που ενισχύουν το καθεστώς της απόρριψης και ανοίγουν το δρόμο να δημιουργηθεί δεξαμενή πελατείας για τα ιδιωτικά κολλέγια και τα μελλοντικά ιδιωτικά Α.Ε.Ι. Το μήνυμα που στάλθηκε στη νεολαία μ' αυτές τις αλλαγές είναι ξεκάθαρο , ακόμα και αρκετά μόρια αν έχεις μπορεί να μην περάσεις στο Πανεπιστήμιο ενώ με αρκετά χρήματα οι πόρτες είναι ανοιχτές. Όμως, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της κυβέρνησης στην προετοιμασία του εδάφους, το συνολικό εγχείρημα της ιδιωτικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης αποτελεί σοβαρή εκκρεμότητα για την ελληνική αστική τάξη που μέχρι τώρα δεν έχει καταφέρει να το επιβάλλει συνολικά..

3.      Ο δρόμος του άρθρου 28, με την προσπάθεια σύναψης διεθνών συμμαχιών για συμμετοχή στη διεθνή αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών, είναι προσπάθεια επανεκκίνησης προς την κατεύθυνση ολοκληρωτικής ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ο στόχος της είναι να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα κάνει ώριμη και αναγκαστική την αναθεώρηση του άρθρου 16. Πέρα από νομικό τέχνασμα η χρήση του άρθρου 28 είναι και μια πραγματική επιλογή που δείχνει ποια κατεύθυνση θέλει η να δώσει στην ιδιωτικοποίηση η κυβέρνηση . Να είναι η ιδιωτικοποίηση των Α.Ε.Ι μια διεθνοποιημένη λειτουργία με τη συμμετοχή της χώρας στη διεθνή αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών.

4.      Οι αλλαγές αυτές εντάσσονται στο συνολικό φάσμα αναδιαρθρώσεων που προσπαθεί η Ν.Δ να πραγματοποιήσει με την καθοριστική συμβολή του Ο.Ο.Σ.Α , της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Οι αλλαγές αυτές έχουν πίσω τους μια προϊστορία ανάλογων εγχειρημάτων που ξεκινούν από τη δεκαετία του '90, έχουν συναντήσει την ισχυρή αντίσταση του εκπαιδευτικού κινήματος και είτε έχουν ακυρωθεί είτε έχουν προχωρήσει σ' έναν βαθμό και σε μερικούς τομείς. Εκφράζουν τη νεοφιλελεύθερη/ καπιταλιστική λογική ότι η εκπαίδευση είναι ένα εμπόρευμα και θα πρέπει να λειτουργεί με όρους αγοράς και για την αγορά. Η γνώση όχι μόνο κατακερματίζεται , περισσότερο προσλαμβάνει τη μορφή της δεξιότητας και της υπερεξειδίκευσης. Αυτό για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι συγκυριακές ανάγκες της αγοράς. Οι εργαζόμενοι μετατρέπονται σε ευέλικτες βίδες, που θα προσδένονται συγκυριακά στην παραγωγή και θα υπηρετούν πρόσκαιρες απαιτήσεις της. Η ιδιωτικοποιημένη ανώτατη εκπαίδευση θα προετοιμάζει για την ευέλικτη εργασία, την εργασιακή περιπλάνηση, την εργασιακή ανασφάλεια και την ανεργία. Το μοντέλο των αλλαγών στο χώρο της εκπαίδευσης (τριτοβάθμιας και των υπόλοιπων βαθμίδων) είναι στενά συνδεμένο με τις αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα στο χώρο της παραγωγής και εργασίας. Η κατάλυση των μορφωτικών δικαιωμάτων οδηγεί στη διάλυση των εργασιακών , είναι προετοιμασία για τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση, την υποβαθμισμένη και κακοπληρωμένη εργασία. Το πανεπιστήμιο παίρνει όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά της επιχείρησης ακόμα κι αν στη μορφή του τυπικά είναι δημόσιο. Η ίδρυση ιδιωτικών Α.Ε.Ι θα ενδυναμώσει την κουλτούρα της εμπορευματοποίησης και θα προσπαθήσει να την κάνει κυρίαρχη σε όλες τις λειτουργίες της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.

5.      Το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» που επικαλείται η κυβέρνηση της Ν.Δ αντιπροσωπεύει την ελευθερία των λίγων και των ισχυρών ν' αποκλείουν από τη γνώση και τη μόρφωση τους πολλούς. Είναι η «ελευθερία» που μετατρέπει την εκπαίδευση σε προνόμιο που κατακτιέται με το χρήμα. Είναι μια απατηλή αίσθηση ελευθερίας που στην πραγματικότητα μεγαλώνει την κοινωνική αδικία, τη μορφωτική ανισότητα και τον ταξικό διαχωρισμό. Είναι η «ελευθερία» που θα φέρει τα δίδακτρα στις προπτυχιακές σπουδές, τα φοιτητικά δάνεια και τα κουπόνια ως δήθεν υποβοήθηση των φτωχών προκειμένου και αυτοί ν' αποτελέσουν και πελατεία των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η «ελευθερία» που μετατρέπει σε «χρεωμένους ανθρώπους» τους φοιτητές ήδη από τις αρχές της ζωής τους. Η «ελευθερία» που θα φέρει και στην Ελλάδα τα δίδακτρα των 10.000 -15.000 ευρώ ανά έτος που απαιτούν τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια της Κύπρου ή των 60.000 και 80.000 ευρώ των μεγάλων Πανεπιστημίων των Η.Π.Α, για τα οποία το Υπουργείο Παιδείας πιστεύει ότι θα εγκαταστήσουν παραρτήματά τους στην Ελλάδα. Ένα τέτοιο κόστος σπουδών δεν πρόκειται ν' ανακόψει τη φοιτητική μετανάστευση προς τα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Είναι τέλος η «ελευθερία» που μέσα από τον εκβιασμό της χρηματοδότησης καταλύει την αυτοτέλεια και την ακαδημαϊκή ελευθερία, αναγκάζοντας τα ιδρύματα να προσανατολιστούν στις ερευνητικές ανάγκες των επιχειρήσεων. Η επιστημονική έρευνα γίνεται μακριά από τις ανάγκες της κοινωνίας , μέσα σε καθεστώς αδιαφάνειας, ενώ τ' αποτελέσματά της αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία της επιχείρησης – χρηματοδότη. Μέσα στο καθεστώς της αδιαφάνειας η επιστημονική έρευνα μπορεί να στρατεύεται στους πιο αντικοινωνικούς σκοπούς, όπως η παραγωγή όπλων , βιολογικός πόλεμος κ.λ.π

6.      Η ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ δεν αποτελεί ανάγκη της κοινωνίας, είναι ανάγκη του ελληνικού κεφαλαίου. Είναι η ανάγκη του να συμμετάσχει στη διεθνοποιημένη αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε συμμαχία με αντίστοιχα κεφάλαια και πανεπιστήμια του εξωτερικού , προκειμένου να δημιουργήσει ένα καινούργιο πεδίο κερδοφορίας. Είναι ανάγκη να μεγαλώσει τα κέρδη του από την εισαγωγή φοιτητών από το εξωτερικό, Σε μια περίοδο που , παρά την κατάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας η ανάπτυξη που επαγγέλλεται η κυβέρνηση είναι κάτι το αναιμικό η δημιουργία νέων πεδίων κερδοφορίας για το ελληνικό κεφάλαιο είναι ζωτική ανάγκη.

7.      Ο ανταγωνισμός που θα επέλθει ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια με την ίδρυση των δεύτερων μόνο αναβάθμιση δεν θα επιφέρει στα δημόσια. Αντίθετα μπορεί να τα συμπαρασύρει στις κακές πρακτικές των ιδιωτικών στην υποβάθμιση των πτυχίων και τη συρρίκνωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Τα δημόσια πανεπιστήμια αυξήσουν ακόμα περισσότερο τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, να βάλουν δίδακτρα στις προπτυχιακές σπουδές για ν' ανταπεξέλθουν στη μείωση της κρατικής χρηματοδότησης, ν' αναζητήσουν πόρους από τους ιδιώτες και να προχωρήσουν τα ΣΔΙΤ. Κανένας δημόσιος οργανισμός δεν βελτιώθηκε επειδή λειτουργεί μαζί μ' αυτόν ιδιωτικός. Το δημόσιο σύστημα υγείας δεν έγινε καλύτερο επειδή παράλληλα και ανταγωνιστικά μ' αυτό λειτουργεί ιδιωτικός τομέας υγείας. Το κράτος ,λόγω της ταξικής του φύσης, ευνοεί με διάφορες πρακτικές τον ιδιωτικό τομέα και υπονομεύει τα δημόσια αγαθά, ειδικά τον δωρεάν χαρακτήρα τους. Έτσι στην πράξη ο ανταγωνισμός λειτουργεί υπέρ του ιδιωτικού τομέα. Αυτό στις σημερινές συνθήκες ενισχύεται και από το νομοθετικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τους κανονισμούς της Ε.Ε όταν ένας δημόσιος και ιδιωτικός οργανισμός συνυπάρχουν στο πλαίσιο της αγοράς τότε απαγορεύεται η κρατική επιδότηση και ενίσχυση του δημόσιου οργανισμού στο όνομα της ισότητας και του ανταγωνισμού. Αυτό οδηγεί στο κλείσιμο δημοσίων οργανισμών μέσα από τον οικονομικό στραγγαλισμό τους και στην επικράτηση ιδιωτικών που προσφέρουν ακριβές και χαμηλής ποιότητας υπηρεσίες. Το παράδειγμα της ιδιωτικοποίησης των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα και το έγκλημα των Τεμπών λένε πολλά για την ποιότητα υπηρεσιών των ιδιωτικοποιημένων οργανισμών.

8.      Το ιδιωτικό επιχειρηματικό πανεπιστήμιο είναι βαθιά αντιδημοκρατικό, σ' αυτό κυριαρχεί ο τεχνοκρατισμός, η δήθεν πολιτική ουδετερότητα της γνώσης, η διδασκαλία και η έρευνα με βάση απτά και συγκεκριμένα αποτελέσματα που μεταφράζονται σε χρήμα και σε ανοδικές θέσεις στους πίνακες της εθνικής και διεθνούς κατάταξης , η αδιαφορία για την κοινωνική διάσταση της γνώσης και της επιστήμης. Η γνώση προσεγγίζεται εργαλειακά και είναι απαλλαγμένη από κάθε κριτικό στοιχείο που θεωρείται από περιττό ως βλαβερό. Τα προγράμματα σπουδών διαμορφώνονται με βάση τις απαιτήσεις των χρηματοδοτών και επικυρώνονται γραφειοκρατικά από εθνικές αρχές πιστοποίησης. Η διοίκηση και η οργάνωση της έρευνας είναι επίσης αδιαφανής και έξω από το πλαίσιο κάθε δημοκρατικού ελέγχου και συλλογικής διαδικασίας αποφάσεων. Το ίδιο βλαβερή και επικίνδυνη θεωρείται η ύπαρξη φοιτητικού κινήματος στους κόλπους του επειδή δεν μπορεί να ανεχτεί την κριτική και την αμφισβήτηση των λειτουργιών του. Ένας από τους βασικούς πολιτικούς στόχους της ιδιωτικοποίησης των πανεπιστημίων είναι να κλείσει οριστικά η αστική τάξη τους ιστορικούς της λογαριασμούς με το φοιτητικό κίνημα , το οποίο για δεκαετίες στάθηκε το κυριότερο εμπόδιο στην επιβολή των σχεδιασμών της για τα Πανεπιστήμια.

9.      Η μάχη για την υπεράσπιση του άρθρου 16 δεν είναι αναχρονισμός, είναι μάχη ιστορικής σημασίας. Κεφάλαιο και κυβέρνηση προσπαθούν να κλείσουν μια ιστορική εποχή , την εποχή της δημόσιας μαζικής `εκπαίδευσης που έδωσε τη δυνατότητα μιας ελεγχόμενης πρόσβασης στα λαϊκά στρώματα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, χωρίς αυτό ν' αλλάζει τον ταξικό της χαρακτήρα. Το δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία καταχτήθηκε με τους μαζικούς αγώνες του φοιτητικού κινήματος στη δεκαετία του ' 60 , το ίδιο και το κοινωνικό άνοιγμα της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η κατάργηση του άρθρου 16 θα επηρεάσει συνολικά την εκπαίδευση, γενικεύοντας την κουλτούρα του ιδιωτικού. Ανοίγει η όρεξη για το κεφάλαιο και τους πολιτικούς του εκπροσώπους για κατάργηση της δωρεάν εκπαίδευσης και σε άλλα στάδια του εκπαιδευτικού συστήματος. Γύρω από την αναθεώρηση του άρθρου 16 συγκρούονται δύο διαμετρικά αντίθετες απόψεις για την παιδεία και τη μόρφωση: παιδεία ως εμπόρευμα και προνόμιο των λίγων και για τις ανάγκες της αγοράς ή μια συνολική μόρφωση για τη γνώση της φύσης και της κοινωνίας με ελεύθερη πρόσβαση σ' όλα τα στάδια της εκπαίδευσης. Γνωρίζουμε βέβαια ότι η εκπαίδευση σε μια καπιταλιστική κοινωνία είναι μηχανισμός αναπαραγωγής της κοινωνικής ανισότητας αλλά αυτό δεν σημαίνει παραίτηση από τον αγώνα για την υπεράσπιση κατακτημένων δικαιωμάτων και αγώνα για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διεύρυνσή τους στα πλαίσια του σημερινού συστήματος. Η παιδεία μπορεί ν΄ αποχτήσει πραγματικά απελευθερωτικό περιεχόμενο στα πλαίσια μιας σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σελιδοδείκτης